کسی که مبارزه کند، ممکن است شکست بخورد، ولی آنکه مبارزه نکند، شکست خورده هست

برتولت برشت

مروری بر خواص کنجد و فرآورده‌هایش

شامگاه

مجموعه:خواص گیاهان و میوه ها
تاریخ:1393/02/29

کنجد

کنجد یکی از بهترین‌ دانه‌های روغنی است؛ دانه‌های کنجد به رنگ‌های سفید، خاکستری و سیاه هستند که نوع سفید این دانه‌ها از همه مرغوب‌تر است.

دانه کنجد به‌عنوان یک دانه روغنی حاوی ترکیبی از اسیدهای چرب اشباع‌نشده با نسبت مساوی اسید لینولئیک و اولئیک و اسیدپالمتیک و استئاریک است. 75 درصد دانه کنجد را چربی و پروتئین و 25 درصد آن را موادمعدنی، کربوهیدرات (قند) و فیبر تشکیل داده است. کنجد همچنین حاوی فنول‌ها، استرول‌های گیاهی، فسفولیپیدها و ویتامین‌ها به‌خصوص ویتامین اي و ویتامین‌های گروه ب و مواد معدنی نظیر کلسیم، منیزیم، روی، مس و فسفر است

خواص کنجد
کنجد منبع غنی از پروتئین است و ارزش غذایی بالایی دارد. هر قاشق غذاخوری کنجد تأمین کننده 14 درصد از نیاز روزانه به کلسیم بدن است؛ مصرف 50 گرم از کنجد، 25 درصد از نیاز روزانه به اسید فولیک را بر طرف می‌کند.
این دانه منبع آهن گیاهی است که برای رفع خستگی مفید است همچنین مصرف این دانه گیاهی برای افرادی که مبتلا به کم‌خونی فقر آهن هستند می‌تواند بسیار مۆثر باشد.
دانه کنجد دارای 20 تا 25 درصد پروتئین، 50 درصد چربی و به نسبت مساوی اسیدلینولئیک و اولئیک است. کنجد یکی از منابع بسیار مفید برای جذب آهن، روی و کلسیم به شمار می‌آید.
کسانی که شیر دوست ندارند می‌توانند از کنجد برای تأمین کلسیم، روی و آهن خود که از مواد معدنی مهم به شمار می‌آید، استفاده کنند.
جایگزین کردن کنجد و بیسکویت‌های کنجدی به عنوان میان وعده‌ها بسیار مهم است و مصرف 30 گرم از این دانه بسیار مفید است. مصرف یک قاشق غذاخوری کنجد معادل یک واحد چربی است و 45 کیلوکالری انرژی دارد همچنین کنجد موجب افزایش چربی خون نمی‌شود بلکه کلسترول بد خون را نیز کاهش می‌دهد.
روغن کنجد با رنگ روشن نسبت به حرارت مقاوم است و برای سرخ کردن
مناسب است، در حالی که روغن کنجد تیره (به دست آمده از کنجد بوداده) برای
تفت دادن یا پختن غذا مناسب است
کنجد آثار ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی شناخته‌شده‌ای دارد. مصرف آن باعث کاهش میزان تری‌‌گلیسیرید، کلسترول بد یا ال دي ال و قندخون و افزایش اچ دي ال یا همان کلسترول خوب می‌شود و تمام این موارد به کاهش خطر بروز بیماری‌های قلبی - عروقی کمک خواهد کرد. مصرف کنجد باعث افزایش سطح ویتامین اي در بافت‌ها هم می‌شود. در صورتی که دچار درد‌های شدید در دوران عادت ماهانه هستید، بهتر است بدانید مصرف کنجد و فرآورده‌های آن باعث کاهش التهاب و شدت انقباض‌های رحمی و در نتیجه کاهش شدت درد در دوران قاعدگی هم می‌شود. کنجد همچنین در بهبود ترشح هورمون‌های جنسی در زنان یائسه نقش دارد.
بررسی‌ها نشان داده‌اند مصرف کنجد در بهبود روند بیماری پارکینسون تاثیرگذار است و به رشد سلول‌های عصبی مرکزی در نوزادان نیز کمک می‌کند و باعث افزایش قدرت بینایی می‌شود. به همین دلیل متخصصان تغذیه مصرف آن را به خانم‌های باردار و شیرده توصیه می‌کنند.
کلسیم موجود در کنجد برای داشتن استخوان‌ها و دندان‌های سالم موثر است و در انعقاد خون، کاهش فشارخون و عملکرد عضلات نقش دارد. در نهایت کنجد به‌عنوان منبع آهن در درمان کم‌خونی نقش دارد و ویتامین‌های گروه ب موجود در آن نیز به بهبود سوخت و ساز بدن کمک می‌کند.

خواص روغن کنجد
این روزها با افزایش آگاهی افراد نسبت به خواص موادغذایی‌ای مثل کنجد، مصرف روغن‌کنجد نیز به‌عنوان یک روغن گیاهی در سراسر دنیا افزایش‌یافته است. روغن کنجد از بهترین روغن‌های گیاهی و حاوی اسیدهای چرب دارای چند پیوند دوگانه، اسید اولئیک، لینولئیک، پالمتیک، استئاریک، ویتامین اي و لیستین است. روغن کنجد، به دلیل مرغوبیت زیاد و بو و مزه مطبوع، ملکه روغن‌هاست و این ویژگی‌ها به دلیل وجود سزامول در آن است که یک آنتی‌اکسیدان طبیعی محسوب می‌شود و مقاومت روغن را در برابر اکسیداسیون بالا می‌‌برد. روغن کنجد روغن مناسب برای پخت‌وپز، سرخ‌کردن و روغن سالاد است. روغن کنجد با رنگ روشن نسبت به حرارت مقاوم است و برای سرخ کردن مناسب است، در حالی که روغن کنجد تیره (به دست آمده از کنجد بوداده) برای تفت دادن یا پختن غذا مناسب است. این روغن تنها حاوی چربی و منبع غنی اسیدهای چرب غیراشباع است. 2/14درصد این روغن چربی اشباع، 7/39 درصد چربی تک‌غیراشباع و 7/39درصد چربی چند غیراشباع است. البته در کشورهای پیشرفته از روغن کنجد برای تولید مارگارین نیز استفاده می‌شود.

خواص ارده
ارده به‌عنوان یکی از فرآورده‌های به‌دست آمده از کنجد به صورت سنتی به‌عنوان صبحانه در ایران همراه نان و مواد شیرین مثل عسل و شیره انواع میوه‌ها از جمله خرما و انگور یا مربا مصرف می‌شود. ارده، مایعی روغنی است که از دانه کنجد پوست‌گیری و آسیاب شده به دست می‌آید و در واقع کنجد کوبیده است که در روغن خود غوطه‌ور شده در کل، 7/24 درصد ارده را پروتئین، 59 درصد چربی، 3/2 درصد فیبر و 3 درصد را موادمعدنی تشکیل می‌دهد.
مصرف هرازگاه ارده به‌عنوان صبحانه‌ به‌خصوص برای کودکان ایرادی ندارد اما افراد مبتلا به اضافه وزن و دیابت باید در مصرف آن احتیاط کنند. ارده سرشار از چربی است و کالری بالایی دارد بنابراین باید در مصرف آن حد اعتدال را رعایت کنید. 

نحوه نگهداری از کنجد و مشتقاتش
ارده و روغن کنجد سرشار از اسیدهای چرب اشباع نشده‌اند که اگر در معرض هوای گرم و نور قرار بگیرند، چربی‌هایشان اکسید شده و روغن به اصطلاح فاسد می‌شود بنابراین کنجد و فرآورده‌های تهیه‌شده از آن باید در جای خشک، خنک و دور از نور آفتاب نگهداری ‌شود.